એક ઇન્સપેક્ટર શાળામાં આવ્યા, એક વર્ગમાં ગયા..
અને બાળકોને તપાસવાનું શરૂ કર્યું. આ ઇન્સપેક્ટર પોતે હમણાં જ ખાતાકીય પરીક્ષા પાસ કરીને ઇન્સ્પેક્ટર બન્યા હતા, એટલે 'આજે તો આ સ્કૂલમાં મારો 'છાકો' પાડી દેવો છે' એવો પહેલેથી જ પૂર્વગ્રહ બાંધીને આવ્યા હતા.
પોતાના આયોજન મુજબ એમણે બાળકોની સામે જ પોતાનાથી ૨૦ વર્ષના વધુ અનુભવી અને ખરેખર હજારો બાળકોના માર્ગદર્શક એવા સાચા શિક્ષકને નાની નાની વાતમાં ધમકાવાનું શરૂ કર્યું!!
"આને કેમ આટલુય વાંચતા નથી આવડતું?"
"સાહેબ આ છોકરો રેગ્યુલર શાળાએ આવતો નથી, કેમકે એનાં.."
"હવે તમારા જેવા માસ્તરો હોય તો છોકરા ક્યાંથી આવે, હંમમ??"
....આપણે વિચારી શકીએ કે એ ઇન્સપેક્ટરે કેવી રીતે બધાને તતડાવ્યા હશે?!!
હવે આપણી કલ્પના એક કદમ આપણે આગળ વધારીએ..
માનો કે આ જ શાળામાં કોઈ એક નેતાનું સગું-વ્હાલું કે ભારોભાર વગવાળું શિક્ષક હોય તો શું થાય??
"ખરેખર આ શાળામાં શિક્ષકો તો કામ કરે જ છે, પણ વાલીઓ એવા છેને, કે શાળામાં બાળકોને મોકલતા જ નથી..!!" ...અથવા તો વાઈસેવરસા આવું જ કોઈ સ્ટેટમેન્ટ એ ઇન્સપેક્ટર આપે!! કદાચ આપ સૌ મારી આ વાત સાથે સંમત હશો..
*****
મેં એક ફોટો જોયો હતો..
કીડી, ઉંદર, પક્ષી, વાંદરો, કૂતરો, હાથી અને માછલી ભણવા બેઠા છે.. સામે એક સાહેબ એમની પરીક્ષા લઇ રહ્યા છે, અને પરીક્ષામાં પૂછ્યું છે, "સામે રહેલા ઝાડ પર જે પહેલા ચડી જાય એ પરીક્ષામાં પાસ!!"
આપણી શિક્ષણ પદ્ધતિમાં આપ સૌનું સ્વાગત છે!!
વર્ગમાં એક બાળક કીડી જેવું હોય, જેને શારીરિક કામ જ ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક ઉંદર જેવું હોય, જેને નુકસાન-તોફાન કરવું ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક પક્ષી જેવું હોય, જેને પોતાના ગગનમાં ઉડવું ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક વાંદરા જેવું હોય, જે નકલચી-ગોખણિયું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક કૂતરા જેવું હોય, જે વફાદાર/ઝગડાખોર હોય.. વર્ગમાં એક બાળક એક બાળક હાથી જેવું હોય, જે કૌટુંબિક(નાના ભાઈબહેન માટે જ આવતું હોય)/મિડ-ડે મિલ માટે જ આવતું હોય..
અને વર્ગમાં એક બાળક માછલી જેવું હોય, જે શિક્ષણની દુનિયાનું જ ન હોય, એની દુનિયા જ કોઈ બીજી હોય!!
આવી સમજદારી કોઈ ઇન્સપેક્ટરમાં ક્યારે આવે??..
આ ઇન્સ્પેક્ટર પોતે જ સાદી ગાણિતિક ક્રિયાઓ કોમ્પ્યુટરની એક્સલ શીટમાં કરતો હશે.. અને બાળકોને ૨૦ સુધીના ઘડિયા મોઢે ના આવડવા બદલ શિક્ષકને ધમકાવતો હશે..!!
આ ઇન્સ્પેક્ટર પોતાના બાળકને ક્યારેય સરકારી શાળામાં ભણવા નહીં મૂકે, અને સરકારી શાળાના 'બિચારા ગરીબ' બાળકોને ભણાવવાની દુહાઈઓ આપતો હશે..!!
વિચારો, આપણા ઘરમાં 'હાંડલા કુસ્તી કરતા હોય', તો શું આપણું મન ક્યાંય લાગશે ખરા?? શુ આ જ પોઝિશન બાળકોની પણ ન હોય શકે??
નાનકડું બાળક મોબાઇલ ઓપરેટ કરવા માંડે, તો આપણે ગર્વથી કહીશું, 'આજના જમાનાના છોકરાવને બધી ખબર પડે છે!!'...
.....પણ મોટાં હોવા છતાંય આપણને ખબર નથી પડતી કે કોઈ બાળકને 'બે પૂંઠા વચ્ચેનું' કેમ નથી આવડતું, એમાં ઘણા કારણો હોઈ શકે.. સામાજિક, કૌટુંબિક, વાતાવરણીય, માનસિક, શારીરિક.. શક્ય છે કે એના ઘરમાં પણ 'હાંડલા કુસ્તી કરતા હોય'!!
જે ખરેખર શિક્ષકમિત્રો છે, એ ચોક્કસ જાણતાં હશે કે જે બાળકને કશું જ ન આવડતું હોય, એ પણ દરરોજ શાળાએ આવતું હશે તો થોડા મહિના બાદ આપોઆપ એને કશુંક તો આવડવા જ મંડશે!! ...અને હોંશિયાર બાળકના ઘરમાં ઉપર મુજબની કોઈ એક પણ તકલીફ આવે તો એને નબળું/મધ્યમ બનતા પણ જોયું હશે!! ...સમગ્ર શાળાકીય વર્ષો દરમિયાન સાવ જ ઠોઠ રહેલું બાળક અચાનક જ દસમા/બારમાં ધોરણમાં રેન્કર સાબિત થયાના ઘણા દાખલા આપણી નજર સામે હશે, શક્ય છે કે આપણાંમાંનું જ કોઈ આનું જીવતું ઉદાહરણ હોય!! કુછ ભી હો શકતા હૈ!!
*****
મારા સાહેબ મને હંમેશા કહેતા કે જેને પોતાના કામથી પ્રેમ નથી એ ડરે, જેને પ્રેમ છે એ ન ડરે!!
...અને છતાંય ડર (સૌથી મોટો ડર અપમાનનો જ હોય!!) લાગતો હોય તો..?? આપણાથી નાના માણસોનું આપણે ઘણીવાર કશું જ નથી બગાડી શકતા.. એમ સમજવાનું કે આવેલ અધિકારી આપણાં શિક્ષકત્વનાં અનુભવથી ઘણો નાનો છે!! ...ચૂપ રહેવું!!
*****
વરસાદથી બચવાના બે જ ઉપાય છે, કાં તો છત્રી ઓઢી લેવી, કાં તો બાજ બનીને વાદળથી પણ ઊંચું 'વજૂદ' મેળવી લેવું.
-યજ્ઞેશ રાજપૂત.
અને બાળકોને તપાસવાનું શરૂ કર્યું. આ ઇન્સપેક્ટર પોતે હમણાં જ ખાતાકીય પરીક્ષા પાસ કરીને ઇન્સ્પેક્ટર બન્યા હતા, એટલે 'આજે તો આ સ્કૂલમાં મારો 'છાકો' પાડી દેવો છે' એવો પહેલેથી જ પૂર્વગ્રહ બાંધીને આવ્યા હતા.
પોતાના આયોજન મુજબ એમણે બાળકોની સામે જ પોતાનાથી ૨૦ વર્ષના વધુ અનુભવી અને ખરેખર હજારો બાળકોના માર્ગદર્શક એવા સાચા શિક્ષકને નાની નાની વાતમાં ધમકાવાનું શરૂ કર્યું!!
"આને કેમ આટલુય વાંચતા નથી આવડતું?"
"સાહેબ આ છોકરો રેગ્યુલર શાળાએ આવતો નથી, કેમકે એનાં.."
"હવે તમારા જેવા માસ્તરો હોય તો છોકરા ક્યાંથી આવે, હંમમ??"
....આપણે વિચારી શકીએ કે એ ઇન્સપેક્ટરે કેવી રીતે બધાને તતડાવ્યા હશે?!!
હવે આપણી કલ્પના એક કદમ આપણે આગળ વધારીએ..
માનો કે આ જ શાળામાં કોઈ એક નેતાનું સગું-વ્હાલું કે ભારોભાર વગવાળું શિક્ષક હોય તો શું થાય??
"ખરેખર આ શાળામાં શિક્ષકો તો કામ કરે જ છે, પણ વાલીઓ એવા છેને, કે શાળામાં બાળકોને મોકલતા જ નથી..!!" ...અથવા તો વાઈસેવરસા આવું જ કોઈ સ્ટેટમેન્ટ એ ઇન્સપેક્ટર આપે!! કદાચ આપ સૌ મારી આ વાત સાથે સંમત હશો..
*****
મેં એક ફોટો જોયો હતો..
કીડી, ઉંદર, પક્ષી, વાંદરો, કૂતરો, હાથી અને માછલી ભણવા બેઠા છે.. સામે એક સાહેબ એમની પરીક્ષા લઇ રહ્યા છે, અને પરીક્ષામાં પૂછ્યું છે, "સામે રહેલા ઝાડ પર જે પહેલા ચડી જાય એ પરીક્ષામાં પાસ!!"
આપણી શિક્ષણ પદ્ધતિમાં આપ સૌનું સ્વાગત છે!!
વર્ગમાં એક બાળક કીડી જેવું હોય, જેને શારીરિક કામ જ ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક ઉંદર જેવું હોય, જેને નુકસાન-તોફાન કરવું ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક પક્ષી જેવું હોય, જેને પોતાના ગગનમાં ઉડવું ગમતું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક વાંદરા જેવું હોય, જે નકલચી-ગોખણિયું હોય.. વર્ગમાં એક બાળક કૂતરા જેવું હોય, જે વફાદાર/ઝગડાખોર હોય.. વર્ગમાં એક બાળક એક બાળક હાથી જેવું હોય, જે કૌટુંબિક(નાના ભાઈબહેન માટે જ આવતું હોય)/મિડ-ડે મિલ માટે જ આવતું હોય..
અને વર્ગમાં એક બાળક માછલી જેવું હોય, જે શિક્ષણની દુનિયાનું જ ન હોય, એની દુનિયા જ કોઈ બીજી હોય!!
આવી સમજદારી કોઈ ઇન્સપેક્ટરમાં ક્યારે આવે??..
આ ઇન્સ્પેક્ટર પોતે જ સાદી ગાણિતિક ક્રિયાઓ કોમ્પ્યુટરની એક્સલ શીટમાં કરતો હશે.. અને બાળકોને ૨૦ સુધીના ઘડિયા મોઢે ના આવડવા બદલ શિક્ષકને ધમકાવતો હશે..!!
આ ઇન્સ્પેક્ટર પોતાના બાળકને ક્યારેય સરકારી શાળામાં ભણવા નહીં મૂકે, અને સરકારી શાળાના 'બિચારા ગરીબ' બાળકોને ભણાવવાની દુહાઈઓ આપતો હશે..!!
વિચારો, આપણા ઘરમાં 'હાંડલા કુસ્તી કરતા હોય', તો શું આપણું મન ક્યાંય લાગશે ખરા?? શુ આ જ પોઝિશન બાળકોની પણ ન હોય શકે??
નાનકડું બાળક મોબાઇલ ઓપરેટ કરવા માંડે, તો આપણે ગર્વથી કહીશું, 'આજના જમાનાના છોકરાવને બધી ખબર પડે છે!!'...
.....પણ મોટાં હોવા છતાંય આપણને ખબર નથી પડતી કે કોઈ બાળકને 'બે પૂંઠા વચ્ચેનું' કેમ નથી આવડતું, એમાં ઘણા કારણો હોઈ શકે.. સામાજિક, કૌટુંબિક, વાતાવરણીય, માનસિક, શારીરિક.. શક્ય છે કે એના ઘરમાં પણ 'હાંડલા કુસ્તી કરતા હોય'!!
જે ખરેખર શિક્ષકમિત્રો છે, એ ચોક્કસ જાણતાં હશે કે જે બાળકને કશું જ ન આવડતું હોય, એ પણ દરરોજ શાળાએ આવતું હશે તો થોડા મહિના બાદ આપોઆપ એને કશુંક તો આવડવા જ મંડશે!! ...અને હોંશિયાર બાળકના ઘરમાં ઉપર મુજબની કોઈ એક પણ તકલીફ આવે તો એને નબળું/મધ્યમ બનતા પણ જોયું હશે!! ...સમગ્ર શાળાકીય વર્ષો દરમિયાન સાવ જ ઠોઠ રહેલું બાળક અચાનક જ દસમા/બારમાં ધોરણમાં રેન્કર સાબિત થયાના ઘણા દાખલા આપણી નજર સામે હશે, શક્ય છે કે આપણાંમાંનું જ કોઈ આનું જીવતું ઉદાહરણ હોય!! કુછ ભી હો શકતા હૈ!!
*****
મારા સાહેબ મને હંમેશા કહેતા કે જેને પોતાના કામથી પ્રેમ નથી એ ડરે, જેને પ્રેમ છે એ ન ડરે!!
...અને છતાંય ડર (સૌથી મોટો ડર અપમાનનો જ હોય!!) લાગતો હોય તો..?? આપણાથી નાના માણસોનું આપણે ઘણીવાર કશું જ નથી બગાડી શકતા.. એમ સમજવાનું કે આવેલ અધિકારી આપણાં શિક્ષકત્વનાં અનુભવથી ઘણો નાનો છે!! ...ચૂપ રહેવું!!
*****
વરસાદથી બચવાના બે જ ઉપાય છે, કાં તો છત્રી ઓઢી લેવી, કાં તો બાજ બનીને વાદળથી પણ ઊંચું 'વજૂદ' મેળવી લેવું.
-યજ્ઞેશ રાજપૂત.
