"ઓનલાઈન શિક્ષણ"
(બહુ જ બધુ લખાયું છે આનાં ઉપર! લખાતું પણ રહેશે! ભવિષ્ય પણ કદાચ આ જ હશે! પરિવર્તન જરૂરી પણ છે! પરંતુ.. ક્યાંક કશુંક ખૂટે છે!)
**********
મારી ૬ વર્ષની નાનકડી દીકરીનાં હાલ 'મેન્ટલ એરિથમેટિક'નાં વર્ગો ઓનલાઈન ચાલે છે. અઠવાડિયે એક વખત કલાસ લેવાય છે. હું પોતે સરકારી કર્મચારી હોઈ ૨૦૦૦૦ નો ફોન એફોર્ડ કરી શકું છું. મારી પાસે જુના મોબાઈલ છે. જેમાં આ ઓનલાઈન ક્લાસની 'ઝૂમ' એપ્લિકેશન એક્સેસ થતી જ નથી. દર સોમવારે કલાસ આવવાનો હોઈ મારે ફરજિયાત પણે જ્યાં હોઉં ત્યાંથી ૬ વાગતાં પહેલાં ઘરે આવી જઉં પડે, અને ફોન દીકરીના કલાસ માટે આપી દેવો પડે! ફ્લેટમાં રહું છું, એટલે હું અંદરના રૂમમાં જતો રહું. ઘરમાં લગભગ શાંતિ છવાઈ જાય. મારાં અનુભવે મેં જોયું છે કે મારી દીકરી ઓનલાઈન ભણતી હોય ત્યારે હું ખાલી જોવાં આવું તો ય એનું ભણવામાંથી ધ્યાન હટી જતું હોય છે, ત્યાં જો એક જ રૂમ/રૂમ રસોડાનું ઘર હોય અને રહેવાવાળા ઝાઝા હોય તો ઓનલાઈન ક્લાસમાં ભણવું સંભવે જ નહીં, આ વાસ્તવિકતા છે! ઘરમાં ૫-૭ જણ રહેતાં હોય, એમાંય નાનાં બાળકો હોય તો પણ ઓનલાઈન ક્લાસમાં બાળકનું ભણવામાંથી ધ્યાન હટે/લાગે જ નહીં એવુંય બને! ટીચરની રૂબરૂ હાજરીમાં મારી દીકરી જેવું પર્ફોર્મન્સ આપતી હતી એ પર્ફોર્મન્સમાં ઓગણીસ-વીસનો ફરક આવ્યો છે. ક્લાસિસમાં ટીચરની મળતી 'હૂંફ' એને મોબાઈલમાં ન જ મળે! ઘણીવખત કોઈ અઘરો ટોપિક ન સમજાય ત્યારે ટીચરની હૂંફ આવશ્યક છે. હું અને મારી અર્ધાંગિની, બંને ટીચર જ છીએ, અને છતાંય એવું કહી શકીએ કે મારી દીકરી માટે એનાં ટીચર જે કહે એ જ અંતિમ સત્ય છે! આ શક્તિ છે એક શિક્ષકની! ..અને આ ભરોસો છે એક વિદ્યાર્થીનો એનાં ટીચર પ્રત્યેનો! ..જે ઓનલાઇન શિક્ષણમાં ઝાંખું પડે છે. ઓનલાઈન ભણતી વખતે ટીચર કશુંક લેશન કે ટેક્સ્ટ મોકલે, વળી ક્યારેક નેટ જતું રહે, એકસાથે ઘણાં બાળકો બોલતા હોય, સ્ક્રીન છેડછાડ થતી હોય.. ત્યારે ખરેખર બાળક મૂંઝાય છે. બે કલાક ચાલતા કલાસ દરમિયાન ફરજિયાતપણે મારી અર્ધાંગિનીને મારી દીકરી પાસે બેસવું જ પડે, એવી સ્થિતિ છે! આતો સારું છે કે, એ પોતે ગણિતની ટીચર છે એટલે દીકરીને કશું ન સમજાય તો બધું સમજાવે છે. જો એ ટીચર ન હોત તો..? અથવા ગણિતમાં મારી જેમ હોત તો..? મારી દીકરીને ભણવામાં પડતી મુશ્કેલીઓ મોબાઈલમાં બેઠેલી ટીચર ન જ સમજી શકે એ દેખીતું છે. માત્ર ૫-૬ બાળકોને, એ પણ 'એજ્યુકેટેડ અને સધ્ધર' ફેમિલીના છે એવાં બાળકોને ઓનલાઈન ભણાવવાના હોવાં છતાં એ ટીચર બે કલાકના અંતે થાકી જતાં હોય એવું લાગે! વીડિયોમાં અમે સ્પષ્ટ જોઈ શકીએ છીએ કે દરેક બાળકની સાથે એનાં વાલી બેઠાં જ હોય છે, પ્લસ ટીચર પણ ઓનલાઈન હોય.. આમ એક બાળકની પાછળ વનપ્લસ લોકોનો માનવકલાક વેડફાય! બીજું એક સખત.. સબળુ-નબળું જે ગણો એ.. પાસું એ છે કે મારી દીકરી હવે, મોબાઇલની પાછળ રોજીંદો વધુ સમય ફાળવે છે, જેનું રેડિએશન આવનારા સમયમાં શુ નુકસાન કરશે, એ નક્કી નથી!
આ વાત થઈ એવાં લોકોની કે જેઓ ઓનલાઈન કલાસ એફોર્ડ કરી શકે છે. હવે વાત કરું એવાં લોકોની કે જેઓની દુનિયા જ કંઈક અલગ છે! વાત કરું છું, 'ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી'ની! મધ્યમ-ગરીબ બાળકો અને એમનાં વાલીઓની!
આગળ જણાવ્યું તેમ હું એક એવી જગ્યાએ બાળકોને ભણાવતો સરકારી શિક્ષક છું જ્યાં ભણવા આવનારા બાળકો અને એમનાં વાલીઓ 'રોજનું કમાઈને રોજનું ખાવાવાળા' છે! આવાં લોકોનાં ઘરમાં એવરેજ ૪-૫ બાળકો હોય તે દેખીતું છે! ભાગ્યે જ કોઈક ઘર એવું મળે કે જેમના ઘરમાં બાળકોને 'માંગે એ મળે' જેવું વાતાવરણ હોય! સરકારી ધોરણે ઘણું અભ્યાસિક મટીરીયલ હવે વોટ્સએપ થ્રુ વાલી-બાળકને પહોંચાડવાનું હોય છે, જેથી બાળક ઘરે ભણી શકે! કોન્સેપ્ટ સારો છે, પણ સહેજેય વાસ્તવિક નથી! મારાં વર્ગમાં ભણતાં ૧૧૦ બાળકોમાંથી મારા વોટ્સએપ કોન્ટેક્ટમાં જેમનું નામ ફ્લેશ થતું હોય એવાં ફુલ્લી ૫૦ બાળકો માંડ છે! આવું મટીરીયલ એકસાથે બધાં બાળકોને પહોંચાડી શકાય એટલે મેં ગ્રુપ બનાવ્યું તો એક જ દિવસમાં પંદરેક જણ 'લેફ્ટ' થઈ ગયા! ફોન કરીને કારણ પૂછ્યું તો જાણવા મળ્યું કે એ વોટ્સએપ વાળા નંબર કાંતો પડોશીના હતાં, કાંતો સગા-વહાલાંના, કે જેમને આ મટીરીયલ સાથે કોઈ લેવાં-દેવાં ન હતું! બાકી વધ્યા એમાંથી, આ ભણવાનું મટીરીયલ મારા મોકલ્યા પછી 'SEEN' કરતાં હોય એવા માંડ ૧૨-૧૫ જણ છે, અને આમાંથી બાળકોને ઘરે બેસીને ભણાવી શકે એવા ગણીને માત્ર ૬-૭! મતલબ પૂરાં ૧૦ ટકાય નહિ! કોઈ મટીરીયલ હું મોકલું એટલે તરત જ ૬-૭ વાલીઓ ફોન કરે અને પૂછે, "એ ક્યાં ભેજા હૈ તુમને?" મારે બધું સમજાવવું પડે! વાલી પૂછે, "ઇસકો નોટમેં લીખનેકા યું??" હું 'હા' પાડુ એટલે 'જેવું મોકલ્યું એવી જ' સવાલો લખેલી નોટ તૈયાર થાય! બાળક મોબાઈલમાં જોઈ-જોઈને નોટમાં 'ઉતારો' કરે એને વાલી એવું સમજે કે 'મેરા બચ્ચા ફોન સે પઢતા હૈ!' સરકારી શાળાઓમાં ભણતાં બાળકોની/વાલીઓની/શિક્ષકોની વધતેઓછે અંશે દરેક જગ્યાએ (રિપીટ, દરેક જગ્યાએ!) આ જ વાસ્તવિકતા છે!
આ લોકડાઉન દરમિયાન અમારે ઘણાં વાલીઓનો કોન્ટેક્ટ કરવાનો થયો છે, પણ અડધા અડધ વાલીઓના મોબાઈલ બંધ આવ્યા. કોરોના ને લઈ રૂબરૂ જવું જોખમી હોવાં છતાં જ્યારે હું રૂબરૂ ગયો છું, ત્યારે જાણવા મળ્યું કે 'ઘરમેં ખાને કે વાંધે હો, વહાં મોબાઈલ કા રિચાર્જ કહાં સે કરવાએ?' સાડા ડબલાવાળા ફોનમાં પણ કંઈક ૩૬₹ વાળું રિચાર્જ કરાવવું પડે છે. લોકડાઉનમાં બધાં ઘરે જ હોય તો રિચાર્જની જરૂર રહેતી નથી! કોઈક વાલીનાં બેંક એકાઉન્ટમાં બાળકોના MDM ના પૈસા જમા થાય એ માટે વોટ્સએપથી ખાતાં નંબર મંગાવીએ તો અડધી કલાકે ખબર પડે કે આજુબાજુ કોઈની પાસે નેટ ચાલુ જ નથી. વોટ્સએપ ક્યાંથી કરે? ખાતા નમ્બર ક્યો કહેવાય એ પણ ન સમજી શકતાં અને પોતાનું બાળક ક્યાં ધોરણમાં છે એ પણ ખબર ના હોય એવાં મહત્તમ વાલીઓ જો ઓનલાઈન શિક્ષણ ચાલુ થાય તો બાળકને અભ્યાસમાં શુ મદદ કરે? એ મોટો પ્રશ્ન છે! એક રૂમમાં ૫-૮ લોકો રહેતાં હોય તો કઈ શાંત જગ્યાએ જઈ બાળક ભણે એ પણ સવાલ છે! ...અને સૌથી મોટી વિકરાળ સમસ્યા એ છે કે 'બાળકો બધું જ સમજતાં હોય છે!' જે ઘરમાં હાંડલા કુસ્તી કરતાં હોય ત્યાં બાળકો ભણવામાં ધ્યાન ન જ આપી શકે, કેમકે પહેલાં ધોરણમાં ભણતું પાંચ વર્ષનું બાળક પણ બધ્ધુ જ સમજે છે કે કેવી રીતે એનાં મમ્મી-પપ્પા આ મહામારીમાં સર્વાઇવ કરે છે??!! 'ભૂખ્યા પેટે ભણવાનું ન જ થાય ગોપાલા!'
***********
મારી દીકરી તન્વીએ હાલમાં જ 'ફુલણજી દેડકા'ની વાર્તા કરેલી, કે જેમાં 'કુવામાંના દેડકાં' એ કુવાની બહારની દુનિયા જોઈ જ નથી! કદાચ, આપણાં નિર્ણાયકો મંત્રીઓ અને અધિકારીઓ આવા જ કહી શકાય! કેમ કે..
હું જ્યારે પણ છાપામાં, ટીવીમાં, સોશિયલ મીડિયામાં કોઈ ગરીબ/મધ્યમ/તવંગર કુટુંબના ૨૫ વર્ષનાં યુવાન કે યુવતીને IAS/IPS કે UPSC જેવી એક્ઝામ પાસ કરતાં જોઉં છું ત્યારે એમનાં પર 'પ્રાઉડ' તો થાય જ છે, પણ એક વિચાર આવ્યા વગર રહેતો નથી!! આવી પરીક્ષાઓ પાસ કરવા માટે આવા યુવાનો/યુવતીઓએ ખૂબ જ મહેનત કરી હશે. દિવસોના દિવસો સુધી પોતાને ઘરના એક ખૂણામાં બંધ કરી દીધી હશે. અઢાર-વીસ કલાકનું વાંચન કર્યું હશે. પોતાને સમાજ-ઘર-પરિવારથી અલગ કરી દીધાં હશે. આવી અઘરી એક્ઝામો પાસ કરનાર બધાં જ ટોપરો 'ચતુર' તો હશે જ, પણ એમાં 'રેંચો' કેટલાં હશે?
જેને 'ઘરનાં ખૂણા'ની જ દુનિયા જોઈ છે, એને સ્ટેટ કે ડિસ્ટ્રિક્ટ ચલાવવા આપીએ તો શું થાય?
એક દ્રશ્ય મનમાં આવે છે:
કોઈ માં-બાપ અને એનું બાળક કોઈ કારણસર મોટી ઓફિસમાં જાય છે. એમને કોઈ કાગળમાં 'મોટાં સાહેબ'ની સહી કરાવવી છે. 'સાહેબ' એમની ઓફિસમાં મિટિંગમાં બેઠાં છે. પટાવાળો એ લોકોને બહાર બેસવાનું કહે છે. થોડીવારમાં એ સાહેબ મિટિંગ પૂરી કરીને બહાર નીકળે છે, અને કેટલીયે વખતથી એમની રાહ જોઈ રહેલાં એ કુટુંબની સામે જોયા વગર જ 'સડસડાટ' જતાં રહે છે!પટાવાળો એમને થોડીવાર પછી અથવા તો કાલે આવવાનું કહે છે! આ કુટુંબ એક એવાં અધિકારીનાં રુતબાને નજરે જુએ છે, કે જેની પાછળ 'સાહેબ..સાહેબ..' કરીને ફરનારાની મોટી ફોજ છે, એ.સી.ઓફીસ છે, સરકારી ગાડી છે, બંગલો છે, અને સૌથી અગત્યનું એની પાસે 'પાવર' છે!
હવે, જે બાળકે નાનપણમાં આ દ્રશ્ય જોયું છે, એ પોતાનાં માં-બાપની સામે જુએ છે, અને નક્કી કરે છે કે 'હું પણ આવો બનીશ. મોટો સાહેબ.. સૂટ-બૂટ પહેરેલો.. અને હંમેશા 'બીઝી' દેખાતો.. અકડાઇને ચાલતો.. કોઈને 'ભાવ' ન આપતો.. વગેરે.. વગેરે..'
અથવા તો..
આ જ દ્રશ્યને ઊલટું વિચારીએ, તો 'મોટાં સાહેબ'નાં આવા રુતબાને જોઈને માં/બાપ પોતાનાં બાળકને ખૂબ ભણી-ગણીને આવા 'મોટાં સાહેબ' બને એવી ઈચ્છા રાખે છે.
અહીં સુધી બધું બરાબર છે. હવે, આ કાલ્પનિક દ્રશ્યને આગળ વધારીએ..
હવે આ બાળક 'મોટાં સાહેબ' બનવા માટે તનતોડ મહેનત કરે છે. એનું એક જ લક્ષ્ય છે-"મોટાં સાહેબ બનવું!"
એ રોજનાં પંદર-વીસ કલાક વાંચે છે. ટકાવારી ઊંચી અને 'વિજ્ઞાન'નાં વિદ્યાર્થી બનવાની લાયકાત હોવા છતાં તે બાળક પોતાને ઘરનાં એક ખૂણામાં પુસ્તકોનાં થોથાની વચ્ચે પૂરી દે છે. માં-બાપ પણ એની મહેનતથી ખુશ છે. એને એકાંતમાં રાખવાની બનતી મદદ કરે છે. એ નથી સમાજમાં/મિત્રોમાં હળતો-ભળતો, કે પછી નથી ઘરની બહાર નીકળતો. 'ઇન્ફોર્મેટિવ થોથા'ઓની સાથે સાથે 'પોઝિટિવ થીંકીંગ' અને 'મોટીવેશનલ' પુસ્તકો વાંચીને એ UPSC/GPSC/IAS/IPS જેવી કોઈ હાર્ડ એક્ઝામને પોતાની ઉંમરના ૨૫માં વર્ષે જ ક્રેક કરે છે, અને કલેકટર બને છે.
વાહ.. સપનું પૂરું થયું! પોતે અચાનક લાઈમલાઈટમાં આવી 'સ્ટાર' બની ગયો છે. છાપા-મીડિયા-ટીવીમાં આટલી નાની ઉંમરે એ છવાઈ ગયો છે. એનું પોસ્ટિંગ કોઈ સારી જગ્યાએ છે. માં-બાપ ખુશ છે. હવે એની પાસે જે એનું લક્ષ્ય હતું એ છે - "પાવર"!
બ્રાવો..!
હવે કહાનીમાં ટ્વિસ્ટ આવે છે...
જેણે ક્યારેય 'ઘર' સાચવવા/ચલાવવામાં પોતાના માં-બાપની મદદ પણ નથી કરી, એ નાની ઉંમરનાં 'મોટાં બાળક'ને આવી એક્ઝામ પાસ કર્યા પછી આખો 'જિલ્લો' કે પછી, પોતાનો 'ક્રાએટેરિયા' ચલાવવાનો પરવાનો મળી જાય છે! (સમજાય છે?.. નાની ઉંમરમાં 'એડમિનિસ્ટ્રેટિવ અધિકારી' બનવાનાં સપનાં ના-લાયક યુવાનો શું કામ જોતાં થઈ જાય છે?? ઘરમાં બેઠેલાં 'નવરાં'ઓ ગર્વથી એવું શું કામ કહેતા હોય છે, 'કોમ્પિટિટિવ એક્ઝામ'ની તૈયારી કરું છું??!! કેમ કે એ જાણે છે કે, 'જો એ પાસ થઈ ગયો તો 'શૂન્ય' પ્રેક્ટિકલ અનુભવે એ 'મોટો સાહેબ' બનશે!! 'ક્ષેત્ર-અનુભવ'નું અહીં કોઈ મહત્વ છે જ નહીં! સિસ્ટમમાં 'સાલું' ક્યાંક તો કશુંક ખૂટે છે!)
જો આ નાની ઉંમરનો 'મોટો સાહેબ' રેંચો બનશે તો લોકોનું 'ભલું' કરવાં કોઈ લાલચુ નેતાની સામે પડીને પણ કામ કરશે.. બિલકુલ પ્રામાણિકતાથી! ..અને આવા નેતાની સામે પડવા બદલ સતત 'બદલીઓ'નો પુરસ્કાર અને લોકોનો આદર-પ્રેમ મેળવશે! એ એવો અધિકારી ક્યારેય નહિ બને કે જે કોઈનાં માતાપિતાને રાહ જોવડાવ્યા બાદ 'સડસડાટ' જતો રહે! 'ડાઉન ટુ અર્થ' રહીને 'ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી'ને આધારે પોતાનાં નિર્ણયો લેશે!
પરંતુ.. જો આ નાની ઉંમરનો 'મોટો સાહેબ' ચતુર નીકળ્યો તો..???
'ઇન્ફોર્મેટિવ થોથા' વાંચીને 'મોટા સાહેબ' બનેલાં આ યુવાને 'ગ્રાઉન્ડ લેવલ'ની રિયાલિટી/પુસ્તકોની બહારની દુનિયા જોઈ જ નથી! પોતાને 'થ્રી ઈડિયટ'ના 'રેંચો' માનતા આવાં 'ચતુરો' ચોર નેતાઓને એ જ દેખાડે છે, જે એ જોવા માંગે છે! ..અને એમની 'ગુડબુક'માં રહે છે! આ નેતાઓ પણ કેવા? અભણ હોય તો ય ચાલે! હું ખેડૂત નથી, તોય કૃષિમંત્રી બની શકું એવું જ કંઈક!! (એક માણસ પોતાની ભૂખ મટાડવા બીજા માણસના મરવાની રાહ જોતો એની બાજુમાં બેઠો હોય, એવો ભયંકર દુષ્કાળ જ્યારે અમુક સો વર્ષો પહેલાં ચીનમાં પડયો હતો, ત્યારે ચીનના તે સમયના રાજાને નવાઈ લાગતા કહેલું, "આ લોકો માણસને શુ કામ ખાય છે? માણસની જગ્યાએ મુરઘીનો સેરવો કેમ નથી પીતાં?!!" એ રાજા એટલી પણ ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી નહોતો સમજતો, કે જ્યારે કોઈ જાનવર જ બાકી ન રહ્યું હોય, ત્યારે જ લોકો એકબીજાને જ ખાવાના ને!! અંતે, એ રાજાએ લોકો પોતાનાં સંતાનોને વેચી શકશે, એવો ઠરાવેલું! ..જેથી લોકો (સેરવો!! હા.. હા..😁😁) ખાવા પામી શકે! સંદર્ભ: માર્ચ ૨૦૨૦ સફારી!)
આ નાની ઉંમરના 'મોટાં સાહેબ' પાછાં 'ઉછળતું લોહી' હોઈ, પોતાનાં નિર્ણયોની સામે કોઈ વિરોધ કરે તો..? રિયાલિટી સમજ્યા વગર જ 'કડક હાથે પગલાં' લે! કારણ કે એણે નાનપણમાં 'મોટાં સાહેબો'ને આવાં જ 'ભાવ' ન આપતાં જોયાં છે! આવાં 'ચતુરો'નો વિરોધ કરવાં કરતાં 'ખોટું' કરવું સારું, એવું માનનારા વધે છે! પરિણામે કોઈ પણ કાર્ય, માત્ર ને માત્ર, 'પરિણામ લક્ષી' બને છે, 'વાસ્તવિક લક્ષી' નહિ! ગ્રાઉન્ડ લેવલ'ની રિયાલિટી સામે આંખ આડા કાન થાય છે. મતલબ કે, મારા દીકરી 'ઓનલાઈન' શિક્ષણ લઈ શકે છે, એટલે બધાં જ લોકો લઈ શકે, સમથિંગ એવું જ! હું ૨૦૦૦૦ નો ફોન રાખી શકું તો બધાં રાખી જ શકે.. એવું જ કંઈક! પોતાની આવક કરોડોમાં છે એટલે ગરીબ-મધ્યમવર્ગના લોકોની આવક ૬૦૦૦૦૦-૧૮૦૦૦૦ વચ્ચે છે એવું જ કંઈક!! મારુ પેટ ભરેલું છે, એટલે કોઈ ભૂખ્યું નથી એવું જ કંઈક!! પરિણામે સતત નિર્ણયો બદલાતા રહે, કોઈ કામ સ્થાયી થાય જ નહીં! પરિપત્રો 'નિર્ણય' નહિ, પણ 'પ્રયોગ' બને! પોતાનાં તુઘલખી નિર્ણયોને સાચા સાબિત કરવા 'પરિપત્ર પર પરિપત્ર' અને 'પાવર'નો ઉપયોગ થાય, અને પીસાય કોણ? કહેવાની જરૂર ખરી??!!
ક્લાસ વન એકઝામની તૈયારી કરતા 21 થી 25 વર્ષના યુવકો/યુવતીઓ, દિવસના બાર-પંદર કલાક વાંચવા માટે પોતાને ઘરના એક રૂમમાં બંધ કરીને, જયારે GPSC/UPSC જેવી એક્ઝામો પાસ કરે છે અને કોઈ મોટા હોદ્દા પર બેસે છે ત્યારે એમને સામાન્ય પ્રજાજનો/કર્મચારીઓ/પોતાના વિસ્તારની વાસ્તવિક પરિસ્થિતિનો શું ખ્યાલ હોય? જે હજી પરણીને ઘર ચલાવતા નથી થયા એમને પોતાના 'ક્રાયેટેરીયા' વિસ્તાર ચલાવવાનો શું અનુભવ હોય? 'યુવાનીનું ઊછળતું લોહી' પોતાના 'પુસ્તકિયા જ્ઞાન'ના જોરે એ.સી. ઓફિસમાં બેસીને 'બ્યુરોક્રસી' હેઠળ કોઈ અભણ નેતાની ઈચ્છાઓને પૂરી કરવા વાસ્તવિક દુનિયામાં એવા અવાસ્તવિક અને તુઘલખી નિર્ણયો લેતા હોય છે કે જેનાથી સામાન્ય પ્રજાજનોની કમ્મર ભાંગી જાય છે!! ..અને 'વિવેક' 'પ્રમાણિકતા' 'સત્ય' અને 'નિષ્ઠા' માત્ર કાગળ પર રહી જાય છે!! વેલકમ ટુ ન્યુ ઇન્ડિયા.. જ્યાં વર્ષોના અનુભવીઓ નહિ, પણ 'પુસ્તકિયા જ્ઞાની'ઓ મોટા હોદ્દા પર બેસે છે, અને 'નહીવત ભણેલાં' મંત્રીઓ બને છે!
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો